216 औङ आपः 7.1.18
अनुवृत्तिः शी, अङ्गस्य
अर्थः आबन्तादङ्गादुत्तरस्य औङः स्थाने शी इत्ययमादेशो भवति।
Let शी be the substitute of औङ् after an अङ्ग ending in आप्
उदाहरणः रमे। रमाः।
टिप्पणिः औङ् इति औ औट् इत्येतयोः पूर्वाचार्याणां संज्ञा।
217 सम्बुद्धौ च 7.3.106
अनुवृत्तिः आपः, एत्, अङ्गस्य
अर्थः आबन्तस्याङ्गस्य एकारादेशो भवति सम्बुद्धौ परतः।
Let ए be the substitute of आप् when सम्बुद्धि follows.
उदाहरण: हे रमे। हे रमे। हे रमाः। रमाम्। रमे। रमाः।
218 आङि चापः 7.3.105
अनुवृत्तिः ओसि, एत्, अङ्गस्य
अर्थः आङि ओसि च परे आबन्तस्याङ्गस्य एकारादेशो भवति।
Let ए be the substitute of आप् when आङ् or ओस् follows.
उदाहरण: रमया। रमाभ्याम्। रमाभिः।
टिप्पणिः रमा (टा) -> रमे (आ) -> रमया।
‘अतो भिसः -‘इति तपरकरणात् ऎस् न।
219 याडापः 7.3.113
अनुवृत्तिः ङिति, अङ्गस्य
अर्थः आबन्तादङ्गादुत्तरस्य ङितः प्रत्ययस्य याडागमो भवति।
याट् आगम is introduced to a प्रत्यय, following आप्, which is marked with ङ as an इत्.
उदाहरण: रमायै। रमाभ्याम् ३। रमाभ्यः २। रमायाः २। रमयोः २। रमाणाम्। रमासु। एवं दुर्गाम्बिकादयः।
220 सर्वनाम्नः स्याड्ढ्रस्वश्च 7.3.114
अनुवृत्तिः आपः, ङिति, अङ्गस्य.
अर्थः सर्वनाम्नः आबन्तादङ्गादुत्तरस्य ङितः प्रत्ययस्य स्याडागमः सर्वनाम्नः ह्रस्वश्च भवति।
आगम स्याट् is introduced to a प्रत्यय which is marked with a ङ and occurs after an अङ्ग termed सर्वनामन् ending in आप् and in addition, a ह्रस्व will replace the final of the अङ्ग.
उदाहरण: सर्वस्यै। सर्वस्याः २। सर्वासाम्। सर्वस्याम्।
221 विभाषा दिक् समासे बहुव्रीहौ 1.1.28
अनुवृत्तिः सर्वादीनि सर्वनामानि
अर्थः दिक् समासे बहुव्रीहौ सर्वादीनि सर्वनामसंज्ञकानि विभाषा भवन्ति।
उदाहरण: उत्तरपूर्वस्यै। उत्तरपूर्वायै। तीयस्येति ङित्सु वा । (#160)। द्वितीयस्यै। द्वितीयायै।
Items in the सर्व list are optionally termed सर्वनामन् if they occur in a बहुव्रीहि समास composed of constituents denoting ‘दिश्’ direction.
222 ङिति ह्रस्वश्च 1.4.6
अनुवृत्तिः वा, नेयङुवङ्स्थानावस्त्री, यू स्त्र्याख्यौ नदी
अर्थः ह्रस्वेकारान्तं ह्रस्वोकारान्तं च स्त्र्याख्यं शब्दरूपं इयङुवङ्स्थानौ स्त्र्याख्यौ ईकारान्तोकारान्तौ च शब्दौ ङिति प्रत्यये परतः विकल्पेन नदीसंज्ञकौ भवतः।
Except for स्त्री, forms which denote feminine and which end in इ, उ, ई or ऊ, and have a replacement in इयङ् or उवङ्, are optionally termed नदी, if a प्रत्यय marked with ङ follows.
उदाहरण: मत्यै। मतये। मत्याः २। मतेः २।
223 इदुद्भ्याम् 7.3.117
अनुवृत्तिः नद्याः, ङेराम्
अर्थः इकारोकाराभ्यां नदीसंज्ञकाभ्यामुत्तरस्य ङेराम् आदेशो भवति।
A replacement in आम् comes in place of प्रत्यय ङि when it occurs after an अङ्ग designated नदी ending in इ and उ.
उदाहरण: मत्याम्। मतौ।
224 त्रिचतुरोः स्त्रियां तिसृचतसृ 7.2.99
अनुवृत्तिः विभक्तौ, अङ्गस्य,
अर्थः त्रि चतुर् इत्येतयोः स्त्रियां तिसृ चतसृ इत्येतावादेशो भवतौ विभक्तौ परतः।
तिसृ चतसृ come in place of an अङ्ग, namely त्रि and चतुर् used in the feminine, when a विभक्ति follows.
उदाहरण:
225 अचि र ऋतः 7.2.100
अनुवृत्तिः तिसृचतसृ, विभक्तौ, अङ्गस्य
अर्थः तिसृचतसृ इत्येतयोः ऋतः स्थाने रेफादेशः भवति अजादौ विभक्तौ परतः।
उदाहरणः तिस्रः। तिस्रः। तिसृभिः। तिसृभ्यः। तिसृभ्यः । आमि नुट् <-> नुमचिरतृज्वद्भावेभ्यो नुट् पूर्वविप्रतिषेधेन
226 न तिसृचतसृ 6.4.4
अनुवृत्तिः नामि, अङ्गस्य, दीर्घः
अर्थः तिसृ चतसृ इत्येतयोर्नामि परतो दीर्घो न भवति।
The final of an अङ्ग, namely तिसृ and चतसृ, is not replaced with its दीर्घ counterpart when नाम् follows.
उदाहरण: तिसृणाम्। तिसृषु। द्वे। द्वे। द्वाभ्याम्। द्वाभ्याम्। द्वयोः। द्वयोः। गौरी। गौर्यौ। गौर्यः। हे गौरि। गौर्यै। लक्ष्मीः। स्त्री। हे स्त्रि।
227 स्त्रियाः 6.4.79
अनुवृत्तिः अचि इयङ्
अर्थः स्त्री इत्येतस्य अजादौ प्रत्यये परत इयङादेशो भवति ।
The final of an अङ्ग, namely स्त्री, is replaced with इयङ् when a प्रत्यय beginning with a vowel follows.
उदाहरण: स्त्रियौ। स्त्रियः।
228 वाम्शसोः 6.4.80
अनुवृत्तिः स्त्रियाः, इयङ्
अर्थः अमि शसि च परतः स्त्रियाः वा इयङादेशो भवति ।
The final of an अङ्ग, namely स्त्री, is replaced with इयङ्, only optionally when affixes अम् and शस् follow.
उदाहरण: स्त्रियम्। स्त्रीम्। स्त्रिया। स्त्रीः। स्त्रिया। स्त्रियै। स्त्रियाः। स्त्रीणाम्। स्त्रीषु। श्रीः। श्रियौ। श्रियः।
229 नेयङुवङ्स्थानावस्त्री 1.4.4
अनुवृत्तिः यू स्त्र्याख्यौ नदी
अर्थः इयङुवङ्स्थानौ ईकारान्त-ऊकारान्तौ शब्दौ स्त्र्याख्यौ नदीसंज्ञकौ न भवतः, स्त्री शब्दं वर्जयित्वा ।
Words ending in ई, ऊ which admit the replacements इयङ्, उवङ् (per #199), are not called नदी; but not so the word स्त्री (which is called नदी notwithstanding its admission of the replacement in इयङ्)
उदाहरण: हे श्री:। श्रियै। श्रियाः २। श्रियः २।
230 वामि 1.4.5
अनुवृत्तिः नेयङुवङ्स्थानावस्त्री, यू स्त्र्याख्यौ नदी
अर्थः इयङुवङ्स्थानौ स्त्र्याख्यौ ईकारान्त-ऊकारान्तौ शब्दौ आमि परतो वा नदीसंज्ञकौ न भवतः, स्त्री शब्दं वर्जयित्वा ।
When आम् follows, then feminine words ending in ई, ऊ which admit the replacements इयङ्, उवङ् (per #199), are optionally called नदी; but not so the word स्त्री (which is always called नदी)
उदाहरण: श्रीणाम्। श्रियाम्। श्रियि। श्रियाम्।
231 स्त्रियां च 7.1.96
अनुवृत्तिः तृज्वत् क्रोष्टुः, अङ्गस्य
अर्थः स्त्रियां च क्रोष्टुशब्दस्य तृज्वत् भवति।
In the feminine, the अङ्ग क्रोष्टु (‘jackal’) is treated as if ending in the प्रत्यय तृच्.
उदाहरण:
232 ऋन्नेभ्यो ङीप् 4.1.5
अनुवृत्तिः स्त्रियाम्, प्रातिपदिकात्, प्रत्ययः परश्च
अर्थः ऋकारान्तेभ्यो नकारान्तेभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्यः स्त्रियां ङीप् प्रत्ययो भवति।
ङीप् प्रत्यय occurs to denote feminine after nominal stems which end in ऋ and न.
उदाहरण: क्रोष्ट्री गौरीवत्। भ्रूः श्रीवत्।
233 न षट्स्वस्रादिभ्यः 4.1.10
अनुवृत्तिः स्त्रियाम्, प्रातिपदिकात्, प्रत्ययः परश्च, ङीप्, टाप्
अर्थः षट्संज्ञकेभ्यः स्वस्रादिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्यः स्त्रियां प्रत्ययो न भवति – ङीप्टापौ न स्तः।
The feminine terminations ङीप् or टाप् are not affixed after षट् or स्वसृ etc.
उदाहरण: स्वसा। स्वसारौ। माता। पितृवत्। शसि मातॄः। द्यौर्गोवत्। राः पुंवत्। नौर्ग्लौवत्।
टिप्पणिः ष्णान्ता षट् (#297 – 1.1.24) -> पञ्चन्, षष्, सप्तन्, अष्टन्, नवन्, दशन्
षड्भ्यो लुक् (#188 – 7.1.22)
स्वसा तिस्रश्चतस्रश्च ननान्दा दुहिता तथा।
याता मातेति सप्तैते स्वस्रादय उदाहृताः॥
व्याकरणम् 
Why doesn’t 217 apply for plural aa-ending feminine gender words?
I am a friend of Srini. Let me attempt to answer this query:
217 सम्बुद्धौ च means “Let ए be the substitute of आप् when सम्बुद्धि follows.” And how is सम्बुद्धि defined? According to 2.3.49 सम्बुद्धि is defined as ekavacanam sambuddhih = it is the sambodhana form (vocative) in singular. So the rule here is applicable only to the vocative singular form.
The rule applies as follows:
Vocative signular of रमा is
ramaa + Su = ramaa (by 6.1.69) and then this ramaa (by 7.3.106 i.e. 217 and 2.3.49) becomes rame (रमे).
Hope this makes it clear.
Thanks, Kartik.
Himanshu and I went over it this morning. Briefly,
132 एकवचनं सम्बुद्धिः 2.3.49, so plurals are out of scope for
217 सम्बुद्धौ च 7.3.106
Dear Srini
I have a suggestion regarding the layout of the suutra’s on the webpage. It would be good if you could identify the type for each suutra you quote and let the students maintain a list of the different types of samjna, vidhi and paribhasha suutras.
When I learnt Panini traditionally our guru used to identify each new suutra as one of the following seven types:
vidhi (operational)
samjna (syntactic word or convention)
paribhaashaa (metarules)
adhikaara (headings)
atidesha (extensions)
niyama(restriction)
nishedha (negation)
We would always have the samjna suutras handy and revise them regularly. This would fix the grammatical terminology in our head so when we would read the paribhaashaa or vidhi we were able to relate to the suutra immediately and easily.
Take for example: The vidhi suutra that Himanshu Pota referred to above – 217 सम्बुद्धौ च (7.3.106) could have been easily understood by him if he would have been revising the samjna suutras since he would have known the samjna suutra 132 ekavacanam sambuddhih – i.e. syntax term sambuddhi implies sambodhana and singular.
My guru would always emphasise the importance of knowing the samjna suutras thoroughly well. And I am sure this method will be useful to your students.
The other thing I thought I would share is a technique we used at the traditional school for commiting the suutras to memory. We would read the pada-paatha of each suutra and repeat it with the guru thrice, then with the class thrice and then by ourselves thrice. If we made a mistake then we would be corrected. After every 9 suutras we would revise the 9 suutras. This way we could learn the suutras very quickly.
I hope you find this information of some practical use.
Thanks
Kartik
Kartik,
Thanks. It is obvious that you have well formed views on the learning of grammar. You should continue to engage with the site although the best option would be for you to join us on a weekly basis.
Many of the group are teachers (professors at universities) or PhD’s themselves so they can figure out for themselves such information as you point out; anyway balamanorama does give such information. Most people can and do read it on occasion. Having said that, it must be said that they tend to be busy with their research and writing commitments. We do emphasize memorizing sutras in our group but we don’t do it in class, given the weekly 1 hour slot that we have.
Your suggestions are useful regardless. Keep ’em coming.